Laat Facebook je geen slechte verhalen vertellen, speech zelf!
Laatst vatte Google ongevraagd mijn stedentrip naar Londen samen op basis van geotags van mijn mobiel. Het was een heel slecht verhaal: ‘Je kwam aan op Heathrow, dronk koffie bij de Starbucks en toen was je ineens weer op Schiphol’. En Facebook memoreerde onlangs ‘mijn 2015’ in een persoonlijk filmpje voor me: ‘Je zat op het terras, er waren mooie zonsondergangen, maar ook wat natte sneeuw en natuurlijk was er die gekke bek die je op 8 september trok en die kat die grappig viel.’ Wat een karig jaar.
We leven in een tijd waarin algoritmes als peuters hun eerste verhalen beginnen te brabbelen. En hoe lachwekkend deze verhalen nu nog zijn, ze confronteren ons met het feit dat we op social media zelf geen selectie maken van al onze ervaringen. We overspoelen onszelf en anderen met ongefilterde verhaaldata en Google en Facebook proberen voor ons orde in de chaos te creëren. En hoe lullig slecht ze dat nu nog doen, hun filosofie klopt: een goede speech is namelijk niks anders dan een goed gecomponeerde tijdlijn met een precieze selectie van ervaringen en inzichten die een samenhangend verhaal vertellen.
Mijn werk als speechschrijver is niet, zoals veel mensen denken, het bedenken van prachtige zinnen en oneliners, maar eerder het ordenen en selecteren van gedachten en ervaringen. Om in social media-metaforen te blijven: sprekers die ik begeleid komen vaak bij me met een bomvolle Twitter-feed. Ze tonen me al hun geweldige inzichten, grafieken, quotes en scherpe cartoons. En dan begint een spannend proces: ik ga samen met de spreker verdwalen in de enorme bos aan inhoud om vervolgens samen een paadje te zoeken. Er komt dan altijd een moment waarop we samen onverwachts op een overzichtspunt komen en de speech vanzelf helder en zichtbaar wordt. Dit verdwalen en spoorzoeken vind ik het allerleukste aan mijn werk, en ik ben er ook van overtuigd dat shortcuts niet bestaan op weg naar een goede speech. Maar toch zijn er wel wat vuistregels die ik graag deel:
1. Ga op zoek naar de krantenkop. Iedereen die expert is op een bepaald gebied gaat steeds genuanceerder denken. Immers, je kent alle details en wilt zo professioneel en nauwkeurig mogelijk formuleren. Maar voor een goede speech is het essentieel om eens alle nuance overboord te gooien. Wat is de Telegraaf-kop boven jouw verhaal waarmee je aandacht trekt? Als je die eenmaal in alle ongenuanceerdheid durft te formuleren, kun je daarna vanzelf nuance in je verhaal brengen.
2. Dramatiseer niet, maar verwonder je. Sommige mensen denken dat de kern van storytelling is dat je alledaagsheid dramatiseert door bijvoorbeeld lang stil te staan bij details. ‘Ik pakte mijn OV-pasje uit mijn portemonnee, hield hem voor het glimmende poortje en wachtte op de piep’. Tenzij er blaffende honden van de politie achter je aan zitten, is dit een slechte zin omdat je iets wat niet dramatisch is, dramatisch wil maken. Dat irriteert een gemiddeld publiek eerder dan dat het fascineert. Wat veel sterker werkt, is om je te verwonderen. Bijvoorbeeld: ‘Ik checkte in en dacht: hoeveel mensen in Nederland checken nu samen met mij in, en wat gebeurt er met onze reisdata?’
3. Elk woord telt. Uit angst om opgelezen over te komen willen veel sprekers hun speech niet woord voor woord uitschrijven. Toch is het mijn ervaring dat dit noodzakelijk is. Een goede speech is namelijk als een perfecte muziekcompositie. Pas als de compositie op papier staat kun je gaan improviseren om het meer ‘Schwung’ te geven. Dus mijn tip is: schrijf je speech letterlijk uit, repeteer die totdat je één wordt met je verhaal, en laat dan pas je letterlijke tekst los.
Zelfs de beste schakers verliezen tegenwoordig van computers, maar gelukkig lopen goede sprekers nog lichtjaren voor op social media-algoritmes. Dat komt omdat speechen geen wiskunde is, maar iets diep menselijks waarin intuïtie, empathie en liefde voor de werkelijkheid leidend zijn. Het is moeilijke materie voor computers. Misschien lukt het Facebook en Google ooit om ons verhalen te vertellen die tot tranen toe roeren. Maar laten we tot dat moment komt niet lui worden en zelf de moeite nemen om uit onze ongefilterde tijdlijnen de echt bijzondere momenten te selecteren en die te ordenen tot mooie speeches.
Hans Busstra is speechwriter (en documentairemaker bij o.a Tegenlicht) en helpt je bij het vinden van jouw verhaal. Samen met jou zoekt hij vervolgens naar precies de juiste woorden. Voor een traject met Hans neem contact op.