Angst voor spreken in het openbaar

Een steen in je maag. Drie keer naar de wc voorafgaand aan je presentatie. Knikkende knieën en zwetende handen. In het ergste geval blokkeer je op het belangrijkste moment volledig. Dit wordt ook wel ‘choking under pressure’ genoemd. We zien op tv dagelijks de spectaculaire voorbeelden ervan in de vorm van gemiste penalties, pijnlijke versprekingen en gemiste matchpoints.

Hoe komt het dat sommige mensen op belangrijke momenten dramatisch falen, terwijl anderen hier (ogenschijnlijk) geen last van hebben? In de psychologie bestaan er vele verklaringen voor dit fenomeen. Laten we de twee belangrijkste eens nader bekijken.

De zelffocus theorie (Baumeister,1984) stelt dat een persoon onder druk een verhoogd zelfbewustzijn krijgt, zijn aandacht vaak smal intern richt en een (negatieve) interne dialoog start. In begrijpelijke taal: je gaat bewuster nadenken bij wat je doet, je richt je aandacht op iets kleins in jezelf, en gaat jezelf de grond in praten. Resultaat: een concertpianist verkrampt, een strakke penalty wordt een slap balletje en een vloeiend verhaal wordt er stotterparade met veel uhh’s en ehhh’s.

Naast de zelffocus theorie bestaan er ook de afleidingstheorieën. Deze gaan ervan uit dat spanning ervoor zorgt dat je aandacht uitgaat naar onbelangrijke zaken (taakirrelevante cues), zoals je zorgen maken over de situatie en de consequenties: “ Als ik maar niet ga stotteren” of “Als ik maar geen moeilijke vraag uit het publiek krijg…”. Je aandacht wordt dan dus verdeeld over het geven van een presentatie én je zorgen maken over consequenties en/of gebeurtenissen om je heen. Niet handig. Want deze aandacht heb je nodig om je verhaal rustig te vertellen en contact te houden met je publiek. In de praktijk zien we bijvoorbeeld de voetballer die zich opeens irriteert aan alle fluitsignalen of gedragingen van zijn tegenstander. Of een spreker die de draad van zijn verhaal kwijt is door gefluister op de eerste rij.

Voor zover de theorie. Wat heb je aan deze kennis als je een presentatie moet geven?

Allereerst zorgt deze kennis voor inzicht in jouw eigen gedrag onder spanning. Ben jij iemand die zich laat afleiden door allerlei zaken om je heen of richt je je aandacht juist naar binnen en ga je tegen jezelf praten?

Techniek 1: Draai het patroon eens om: als je naar ‘binnen’ gaat, let dan eens op wat je ziet en hoort om je heen. Een bevriende psycholoog noemde dit ‘listen to the listening of your audience’. Ga je juist naar ‘buiten’ met je aandacht? Richt je aandacht dan op een gevoel in je lijf. Bijvoorbeeld je ademhaling of ga met je aandacht naar je voetzolen.

Techniek 2: let eens op het gebruik van je ogen als je onder spanning staat. Grofweg zijn er twee manieren van kijken, met ‘harde’ ogen en met ‘zachte’ ogen. Als je gespannen bent kijk je (ongemerkt) met harde ogen, alsof je in een tunnel staat en je heel erg focust op een klein lichtpuntje ergens ver achterin de tunnel. Ontspannen mensen kijken met ‘zachte’ogen, alsof ze op een groot breed strand staan en alle indrukken rustig in zich opnemen.

Tot slot: voor sommigen is spreken voor een groep het engste dat zij zich voor kunnen stellen. Anderen zoeken hun angsten juist zo vaak mogelijk op. Zoals de Noor Eskil Ronningsbakken. Als evenwichtskunstenaar weet hij als geen ander hoe hij met spanning om moet gaan. https://www.youtube.com/watch?v=21gyDsft7es&feature=related